ترکیه به دنبال بهبود رابطه با عربستان و مصر سیاست خارجی تهاجمی ترکیه در یک دهه اخیر نه‌تنها رؤیای احیای امپراتوری عثمانی را محقق نکرد؛ بلکه حکومت رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهوری ترکیه را در انزوا قرار داد. ترکیه اردوغان در سال‌های گذشته به‌دلیل تمایل به نقش‌آفرینی جدی‌تر، وارد درگیری‌هایی شد که نتیجه‌ای در‌بر نداشت و هزینه‌هایی گزاف برای ترکیه ایجاد کرد؛ به‌طوری‌که متحدان عرب آنکارا را مجبور به اتخاذ رویکردی محتاطانه کرد و در مواردی هم به تنش در روابط دیپلماتیک میان دو طرف و اعمال تحریم انجامید. اردوغان که زمانی با موضع‌گیری تهاجمی و خط‌و‌نشان‌کشیدن برای متحدان سابق، تنش در منطقه را افزایش داده بود، مدتی است که سیگنال‌هایی متفاوت را ارسال می‌کند و در حال اصلاح سیاست خارجی تهاجمی خود است تا کشورش را از انزوا و شرایط بحرانی اقتصادی فعلی خارج کند. در همین راستا ترکیه و عربستان پس از افزایش تنش در روابط دوجانبه در‌پی قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد حکومت عربستان، در کنسولگری این کشور در استانبول در سال 2018 قدم‌هایی برای بهبود مناسبات برداشته‌اند. اردوغان و ملک‌سلمان، پادشاه عربستان، روز گذشته برای دومین‌بار در یک ماه اخیر تماس تلفنی برقرار کردند و به‌گفته رسانه‌های ترکیه، اردوغان در این تماس، عید فطر را پیشاپیش به پادشاه عربستان تبریک گفته و نکته مهم‌‌تر اینکه درباره «باز‌ماندن کانال‌های گفت‌وگو میان دو کشور» توافق کرده‌اند. تلاش برای عادی‌سازی روابط سیاسی و اقتصادی بین ترکیه و عربستان‌سعودی، از طرف آنکارا، مشهود و نمایان است و دولت اردوغان نشان داده که عادی‌سازی رابطه با عربستان سعودی برای ترکیه اهمیت بالایی دارد؛ اما عادی‌سازی رابطه ترکیه و عربستان از طرف ریاض پیچیدگی‌هایی دارد که محمد بن‌سلمان، ولیعهد جوان و ماجراجوی سعودی، نقشی اساسی در آن ایفا می‌کند. ترکیه که پیش‌از‌این روند عادی‌سازی روابط خود با امارات متحده عربی را هم آغاز کرده، هم‌زمان با گفت‌وگوها با پادشاه عربستان، قصد دارد تا به تنش هشت‌ساله با مصر، یکی‌دیگر از کشورهای عرب تأثیرگذار هم پایان دهد. رابطه مصر و ترکیه از سال 2013 و پس از آنکه ارتش مصر، دولت محمد مرسی، رئیس‌جمهور هم‌پیمان گروه اسلام‌گرای اخوان‌المسلمین را سرنگون کرد، متشنج شده و پس از آن هم تحولات مختلف از‌جمله جنگ در لیبی و بهره‌برداری ترکیه از منابع انرژی در مدیترانه شرقی باعث تقابل بیشتر مصر و ترکیه شده است. یکی از اصلی‌ترین نشانه‌های نقشه راه جدید سیاست خارجی اردوغان، رویکرد ترکیه در قبال مصر است. اصرار اردوغان برای بهبود رابطه با مصر نشان می‌دهد که واقع‌گرایی هم در تفکر استراتژیک اردوغان راه یافته است. روز گذشته هیئتی از ترکیه که عازم قاهره شده، در دیدار با مقام‌های مصری درباره گام‌های لازم برای عادی‌سازی روابط میان دو کشور مذاکره کردند. مقام‌های ترکیه می‌گویند رایزنی‌های دیروز و امروز در قاهره به عهده معاونان وزارت خارجه در کشور است و این دیدارها بلندپایه‌ترین دیدار مقام‌های ترکیه و مصر از سال 2013 محسوب می‌شود و تجارت، همکاری در حوزه انرژی و اختیارات دریایی در شرق مدیترانه از‌جمله موضوعات مهم مذاکره دو‌روزه در قاهره هستند. ترکیه بخش مهمی از اصلاحات در سیاست خارجی خود را بر پایه بهبود رابطه با متحدان عرب ایالات متحده قرار داده است. مصر و عربستان که متحدان سنتی آمریکا در منطقه محسوب می‌شوند، قدرت‌های نظامی برتر جهان عزیز نیز به شمار می‌آیند و تنش در رابطه ترکیه و این کشورها، آنکارا را در جهان عرب منزوی کرده بود. با وجود اینکه رابطه دو کشور طی هشت سال اخیر پرتنش بوده و در دوره‌ای حتی سفرا هم به کشورهایشان بازگشته بودند؛ اما تجارت متقابل میان دو طرف برقرار بود و تبادلات تجاری ترکیه و مصر سالانه حدود پنج میلیارد دلار گزارش شده است. دو مقام امنیتی مصر گفته‌اند که مقامات مصری به پیشنهادهای ترکیه برای برقراری روابط گوش فرا‌می‌دهند؛ اما قبل از توافق درباره هر چیزی با رئیس‌جمهور مصر مشورت می‌کنند. مقام‌های ترکیه‌ای هم در آستانه ورود به قاهره، «بهبود مناسبات میان دو قدرت واقع در مدیترانه شرقی را به نفع امنیت و ثبات منطقه دانسته‌اند». پیش‌از‌این وزرای خارجه و مقام‌های ارشد اطلاعاتی و امنیتی دو کشور مذاکرات تلفنی داشته‌اند. مصر که تاکنون با احتیاط به اقدامات ترکیه پاسخ داده است، از تصمیم ترکیه برای ارائه پیشنهاد پناه‌دادن به شخصیت‌های مخالف حکومت مصر از‌جمله اعضای اخوان‌المسلمین که پس از روی‌کارآمدن سیسی در مصر به‌عنوان گروه تروریستی شناخته و ممنوع‌الفعالیت شدند، خشمگین شده و به نظر می‌رسد ترکیه قصد دارد در این مورد رویه‌ای را اتخاذ کند که مانع از بهبود مناسبات دو طرف نشود. اردوغان که رهبری حزب اسلام‌گرای عدالت و توسعه ترکیه را در دست دارد، از احزاب و سیاست‌مداران عرب مرتبط با اخوان حمایت کرده بود و این موضع‌گیری، او را نه‌تنها با مصر، بلکه با عربستان و امارات، دیگر قدرت‌های عربی خلیج‌فارس هم دچار چالش کرده بود. به گفته مقام‌های ترکیه‌ای، حکومت اردوغان از حدود دو ماه پیش در اقدامی که از تمایل آنکارا برای بهبود مناسبات با قاهره حکایت داشت، از کانال‌های تلویزیونی مخالف حکومت سیسی در مصر که در خاک ترکیه فعالیت می‌کنند، خواست تا انتقادات نسبت به دولت سیسی را تعدیل کنند. این مقام ترکیه‌ای که نخواست نامش افشا شود، می‌گوید آنکارا نمی‌خواهد پخش این برنامه‌ها مشکل تازه‌ای در رابطه دو کشور ایجاد کند. همچنین اردوغان از اعضای اخوان‌المسلمین که در ترکیه زندگی می‌کنند، هنوز نخواسته است تا خاک این کشور را ترک کنند. «اشرف عبدالغفار»، شخصیت برجسته اخوان‌المسلمین، هم می‌گوید، «به گروه‌های مخالف حکومت مصر در ترکیه که شامل لیبرال‌ها و همچنین اسلام‌گرایان است گفته شده كه برنامه ترکیه برای بهبود مناسبات با مصر به معنای فدا‌کردن یا اخراج آنها از خاک ترکیه نخواهد بود. ما بارها از مقام‌های ترک شنیدیم که آنها از هیچ‌کدام از اعضای اخوان‌المسلمین درخواست ترک خاک ترکیه نمی‌کنند». ترکیه همچنین می‌گوید که دو کشور توافق کرده‌اند که در موضع‌گیری‌های بین‌المللی از‌جمله ناتو با یکدیگر مخالفت نکنند. ترکیه که عضو ناتو محسوب می‌شود، در سال‌های اخیر بارها مشارکت مصر در برخی از برنامه‌ها و مانورهای ناتو را وتو کرده بود.
نظرات